Нападот на Хамас врз Израел брзо ескалира во вооружен конфликт кој лесно може да се прошири низ Блискиот Исток. Веднаш по инвазијата на Хамас врз Израел во саботата, Западот го осуди масакрот врз цивилите извршен од неговото вооружено крило, а реакции секојдневно пристигнуваат од сите страни.
Русија, која би можела да има корист од овој конфликт бидејќи војната во Украина сега падна во втор план, излезе во знак на поддршка на Палестинците и го обвинува Западот за ескалација на конфликтот. Од друга страна, САД испратија воена помош за Израел на вториот ден од конфликтот.
Кои се вистинските интереси на САД и Русија на Блискиот Исток?
Историчарот Твртко Јаковина, професор на Филозофскиот факултет во Загреб, објаснува дека има низа причини зошто Израел е долгогодишен сојузник на САД.
Меѓу другото, тој забележува дека САД и Советскиот Сојуз биле првите две земји кои го признале Израел и дека имале големи интереси за негово создавање бидејќи тоа е единствената демократска земја на Блискиот Исток.
„И САД и Советскиот Сојуз имаа големи интереси во создавањето на Израел, единствената земја на Блискиот Исток која, ако сакате, не беше феудална. И двајцата го поддржуваа Израел. Извесно време, до средината на 1950-тите, САД се обидуваа да постигнат договор меѓу арапскиот свет и Израел, не сакаа да избираат помеѓу арапското „море“ и малата држава што штотуку се создаваше.
Како што се обликуваше Студената војна и се кристализираше ситуацијата на Блискиот Исток, конфликтот на Студената војна го презеде постариот конфликт што постоеше на Блискиот Исток, пред се најстариот и најкомплексниот конфликт меѓу Израелците и Палестинците.
Многу арапски земји никогаш не беа на советската страна, на страната на атеистичката империја, но тие имаа испишана, несомнена омраза кон Израел. Само Египет и Јордан, а потоа и за време на администрацијата на претседателот Доналд Трамп, направија драматична промена кога го признаа Израел. Тоа беше големо достигнување на дипломатијата на САД, на тие земји и на Израел, потег што ја направи ситуацијата помирна“, изјави Јаковина за Индекс.
На Русија и одговара да го оттргне вниманието од војната во Украина
Во последните неколку дена светот беше сведок на катастрофа во конфликт кој не беше решен со децении. Јаковина вели дека Израелците доживеале трагедија која не се случила од создавањето на државата, односно каква што не им се случила на Евреите од крајот на Шоа.
Од друга страна, на Појасот Газа повторно му се заканува хуманитарна катастрофа, а Израел предупредува на уште посилна акција. Веќе една недела ги бомбардира густо населените области на Појасот Газа, каде што загинаа цивили, а почна да ги заострува односите со сојузниците на Хамас, пред се со Сирија.
Прашањето е како ескалацијата на војната им одговара на Западот и на Истокот и како Русија ќе го искористи за да го одвлече вниманието од војната во Украина.
Јаковина објаснува дека од оваа гледна точка, конфликтот на Блискиот Исток секако и одговара на Русија, но нагласува дека се уште не може да се тврди дека таа на друг начин е активно поврзана со овие настани.
„Заборавањето на војната во Украина секако е во интерес на Русија, но сè уште не знаеме на кој начин и дали Русија била поврзана со овие настани на некој активен начин. Дека ова ѝ штети на Украина и ѝ користи на Русија, дека овој конфликт добива такви размери што САД и другите земји ќе се концентрираат на она што се случува на Блискиот Исток, тоа е секако точно.
Меѓутоа, Израел, како и Египет, е еден од најважните сојузници на САД на Блискиот Исток. Јордан е најдобриот арапски сојузник на САД кој го признава Израел. Тоа го направија и Мароко, Обединетите Арапски Емирати, Бахреин, каде што е сместена Петтата флота, и Оман. Значи, имате американски сојузници и земји кои одамна или неодамна го признаа Израел, а ги има доста.“
Саудиска Арабија требаше да се приклучи на таа група, иако со услови за Палестинците.
„Не знаеме дали Иран, кој имаше најголема причина да негодува поради создавањето нова архитектура меѓу Арапите кон Израел, е вклучен, бидејќи Хамас и Хезболах од Либан се негови клиенти, исто како и владата на Сирија и делумно, Ирак“, вели тој.
САД чувствуваат одговорност кон еврејскиот народ
Во Њујорк, градот со најголемо еврејско население надвор од Израел, речиси два милиони, илјадници луѓе се собраа во вторникот за да му изразат поддршка на Израел по саботниот напад на Хамас.
Јаковина нагласува дека голем број Евреи кои живеат во САД имаат интерес за опстанок на Израел како држава, но дека, од друга страна, САД како држава имаат одговорност кон еврејскиот народ што го спасија за време на холокаустот, за време на Втората светска војна.
„Многу жители на САД се граѓани со израелско потекло и се заинтересирани за опстанокот на израелската држава. САД ги спасија Евреите во Втората светска војна и имаат чувство на одговорност кон луѓето кои страдаа, само затоа што беа различни. Една од причините за активно вклучување денес е зајакнувањето на евангелистичките кругови, радикалните христијански верници, кои исто така се многу заинтересирани за опстанокот на Израел, бидејќи го поврзуваат со сопственото откупување.
Тие сочинуваат значителен дел од американскиот електорат. Третата причина е тоа што се работи за истиот непријател. Имено, Хамас, како и другите екстремни муслимански организации како Хезболах, често ги таргетираа американските интереси и Американците во таа област и на други места.
Исто така, Израел беше сојузник на Америка во многубројните конфликти што се случуваа таму, тој е единствената демократија во таа област и во таа смисла беше најлогичен и најпосакуван партнер за САД. Има низа врски меѓу САД и Израел, идеолошки, етички, морални, безбедносни, вредности“, вели Јаковина.
Русија ја користи ситуацијата во Палестина за да му се спротивстави на Западот
САД имаат многу поголеми интереси во Израел отколку Русија во Палестина. Кои би биле интересите или конкретните причини поради кои Русија би можела да ја поддржи Палестина и дали е можно тоа да е еден одговор на Западот, пред се на САД.
„Русија со децении зборува за истото, за границите пред војната во 1967 година и за резолуцијата на ОН. Се друго, се што може да му наштети на Западот, да испрати одговор и слично, се случува сега, а се случуваше и порано. Но, тоа е само прашање на граници.
Позицијата на Евреите во Русија за време на Путин беше подобра отколку во многу претходни периоди од руската историја. Ако ја земете позицијата на Евреите како лакмусов тест за состојбата во Русија, тогаш тоа некогаш беше користено од некои политиколози како доказ дека Русија се менува. Тоа не беше сосема прецизна мерка, додуша.
Русија не е земја која има посебни преференци кон муслиманските земји. Некогаш, голем број муслимани живееле во Советскиот Сојуз, каде што политиката требало да биде повнимателна. Сега Русија е во мисијата на православното христијанство, таа е една од основите на сегашниот режим.
Конфликтот со Западот, односно спротивставувањето во се, се користи и секогаш се користел за прашањето за Палестина и другите кризни жаришта. Меѓутоа, ако сакате вистински да ги решите односите на Блискиот Исток, тогаш тоа не можете да го направите без да ги активирате сите актери, еден актер е Русија, секако во сите настани поврзани со Сирија, а делумно и со Палестинците“, вели Јаковина.
Големата улога на Иран
Тој нагласува дека и Иран е насекаде присутен преку низа клиентелистички организации.
„Ова се равенки кои мора да се задоволат доколку сакате траен мир. Заладените меѓународни односи, неможноста за постигнување консензус и постигнување на секаков вид мир туркаат во иднината“, вели тој и продолжува:
„Конфликтот меѓу Хамас и Израел постои од моментот кога Хамас беше формиран во 1987 година, односно откако ја презеде контролата врз Појасот Газа малку подоцна. Хамас е терористичка, фундаменталистичка верска организација, која не беше партнер во преговорите меѓу Палестинците и Израел, кој го отфрла постоењето на која било израелска држава.
За нив проблем е Израел, а не границите според договорот од оваа или онаа година. Од друга страна, Израел и Палестинците не мрднаа со децении, не можат да најдат или многу тешко да најдат некаков договор. Кога има само репресија и незадоволство и тероризам, тешко може да се изгради долгорочна, посреќна иднина“, вели тој.
Иран го има истиот интерес како Хамас, а тоа е да исчезне Израел. Тие се секако поддржани од други сојузници, вклучувајќи го Хезболах, шиитска исламистичка политичка партија и милитантна група со седиште во Либан, воено многу помоќна од Хамас.
Јаковина вели дека организациите кои соработуваат со Иран и Хамас се многу способни дополнително да ги комплицираат работите на Блискиот Исток.
„Иран е земја која исто така е де факто империја, така беше додека беше управуван од Шахот и сега кога е Исламска Република, само империјалната идеологија е постојана. Тие отсекогаш имале империјални планови, кои делумно се последица на нивната империјална историја, а делумно последица на фактот дека шиитското читање на исламот и шиитската филозофија е во судир со сунитското читање на исламот.
Иран има голем број клиентелистички организации или влади на кои влијае: Хамас и Хезболах, Хутите во Јемен, многу шиити на Блискиот исток, алавитите во Сирија. Иран контролира бројни организации кои се политички и воено присутни и способни дополнително да ги комплицираат работите. Затоа, без промена на таквите политики, тешко е да се замисли стабилизирање на ситуацијата на Блискиот Исток.
Можно е планираниот договор меѓу Саудиска Арабија и Израел да предизвика ваква реакција на Хамас. Она што следува ќе го засили непријателството на дел од жителите на арапските земји кон сопствените влади и нивните врски со Израел“, вели Јаковина.
„Нападот на Хамас во саботата не е изненадување“
На прашањето како дошло до вакво ненадејно продирање на Хамас во саботата наутро на прво место и колку бил неуспехот на израелските разузнавачки служби, Јаковина вели дека нападот на Хамас не е изненадување бидејќи за таков чин се зборувало за години од оние од израелските тајни служби кои следат што се случува со соседните арапски народи.
„Но, од една страна, ова не е само ужасен, убиствен чин, туку и самоубиствен напад, потег за кој можеше да се претпостави дека ќе предизвика драматичен одговор и ќе ги комплицира односите. Страдањето на 1200 Израелци во еден ден никогаш не се случило од 1945 година. Тој број на еврејски жртви во еден ден е поголем отколку во војните што се водеа на Блискиот Исток.
Одговорноста во овој случај не е само на израелските разузнавачки служби, раководството на израелската држава, туку и на службите на земјите партнери, бидејќи очигледно никој ништо не пријавил“, вели тој.
„Конфликтот меѓу Израел и Хамас би постоел дури и ако никој друг не се меша во нивните односи“
Гледајќи од воена перспектива, Израел е многу посилен од Хамас, па се поставува прашањето дали Хамас би го нападнал Израел доколку знаел дека нема поддршка од некој друг, во случајов Иран.
Јаковина тврди дека конфликтот меѓу Израел и Хамас сигурно би постоел дури и да немало интереси и влијание на надворешната висока политика врз нив.
„Конфликтот меѓу Израел и Хамас би постоел доколку нема заинтересирани партнери на друго место и ако нема други сили кои ја проектираат својата моќ на Блискиот Исток. Овој конфликт продолжува независно од сите други сили, од високата политика и односот на одредени исламски земји, од односот меѓу Русија и Западот и без оглед на моменталната ситуација со Иран. Сето тоа влијае на овој конфликт, но тој на крајот постои бидејќи односите во тој дел од Левантот се нерешени“, вели Јаковина.
„Нема да има траен мир, ако Иран се меша, ќе има светска војна“
Со оглед на тоа што конфликтите меѓу Израел и Палестина траат толку долго, Јаковина одговара дали светот може да се надева на постојан мир во блиска иднина и како може да се разоткрие целата оваа ситуација.
Со оглед на бројот на сфери на интерес на Блискиот Исток, дали постои можност за ескалација на војната.
„Нема да има траен мир и ако овој конфликт доведе до директно влегување на Иран во него, тогаш зборуваме за светска војна. Останува да се види дали владата во Техеран е толку ирационална за да влезе во конфликт што потенцијално може да заврши со катастрофа за исламскиот режим. Мислам дека таков конфликт, ескалација на овој конфликт, би довел до голема војна“, заклучува Јаковина.
ИЗВОР: Вечер
Фото: Илустрација