На 27 ноември Светиот Синод на Бугарската Православна Црква треба да земе судбоносно решение во однос на писмото на Македонската православна црква-Охридска архиепископија. Во него МПЦ-ОА изразува подготвеност да ја признае БПЦ за Црква-мајка, ако таа ја признае македонската црковна независност. Во овој контекст е убаво да се потсетиме на дел од злосторствата со кои Егзархијата и православните христијани во Вардарска Македонија се соочуваат, откако овие територии биле окупирани од Србија. По српската окупација на Вардарска Македонија по завршувањето на Втората балканска војна во 1913 година и крајот на Првата светска војна / 1914-1918 година / српската црква со помош на кралската војска и жандармеријата насилно воведува надлежност над освоените територии. На овој начин таа ја уништува егзархиската црковна хиерархија. Во тоа време егзархиските владици и поголемиот дел од останатиот црковен клир се избркани, друг дел се сурово мачени, а остатокот е принуден да ја прифати новата црковна власт, само и само да преживее. Сите егзархиски училишта се затворени или претворени во училишта на српската патријаршија. Донесени се српски свештеници и учители, кои имаат една главна цел – србизирање на македонското население. Заради таа цел македонските монаси се избркани и на нивно место во македонските манастири се праќаат српски духовници, кои спроведуваат политика на асимилација на верниците во Македонија. Споменот за Охридската архиепископија и некогашната црковна независност систематски се отстранува, а националистичката пропаганда стигнува до таму што се забрануваат и свеченостите поврзани со чествувањето на празникот посветен на Св. Климент Охридски, со една единствена цел да се прекине секаква врска со охридската црковна и културна традиција. Во оваа врска исклучителна вредност имаат спомените на Илија Станоев, роден во 1892 година во селото Двориште, недалеку од градот Берово. По повод српската окупација на Македонија по Првата светска војна тој го пишува следново:
“Новите окупатори уште во првите денови почнаа да уништуваат се што е бугарско, бидејќи како што велеа тие не сакале да слушнат за македонско. Македонско нема. Тие не признаваа такво нешто. Уништуваа книги , ракописи, весници, слики … го воведоа српскиот јазик во училиштата и црквите, донесоа српски учители и попови. Бугарските попови беа фрлани по затворите или избркани. Дел од нив, дури беа убиени. Почнаа да ставаат српски имиња на новороденчињата. Вршеа и други нечовечки работи ги преименуваа и возрасните. Ја додаваа кон семејните имиња – додавката -иќ. Ги сменија дури капите на луѓето … Од страв, луѓето почнаа да бегаат во Бугарија. На 5-ти ноември 1918 година српскиот гувернер капетан Душан, со помош на србоманите Тома Лоноски и Тодор Мангароски – Павловиќ го извика отец Овентиј, егзархиски архиерејскиот намесник од Галичник, во дирекцијата, каде бил задржан до крајот на денот, кога биле донесени уште три лица од Галичник – Русе Михајловски, Јанко Колоски и Евгениј Ванковски. Следната вечер четворицата биле изведени надвор од градот пред “Големиот Рид”, каде жестоко се мачени и тепани цело време додека слегувале од шумата, потоа биле стрелани. На овој маченички начин завршил земниот пат на овие четворица чесни и почитувани граѓани на Галичник“.
За жал истата судбина ги дочекала не само овие четири лица, а и уште многу други членови на Егзархијата од славната Мајка. По завршувањето на Втората балканска војна и Првата светска војна, населението од областа Река е подложено на жестоки репресии од тогашната големосрпска хегемонистичка власт, за што постојат бројни документи и историски сведоштва. Во еден од нив на 1-ви март 1913 година тогашниот Дебарски митрополит Козма, кој е роден во Орланци, Кичевско, и имал огромен авторитет меѓу македонскиот народ го пишува следново:
„На 30 ноември 1912 година српски офицери, заедно со еден полицаец го одведоа игуменот на манастирот “Св. Јован Бигорски” јеромонах Партениј, бидејќи не е дозволувал во манастирската црква да се споменува името на епископот Варнава / подоцна српски патријарх – бел.ред. /. Сите селски градоначалници се сменети со српски наместници, а руралните свештеници биле заплашувани со стрелање, ако не го споменат името на епископот Варнава во црквите. Подоцна во 1918 година игуменот Партениј е убиен по наредба на српските власти. Една разбојничка банда го пречекува игуменот на еден мост од р. Радика и започнува да го сече на парчиња, кои ги фрлаат во реката. Слична маченичка смрт има и велешкиот свештеник Иван Попаврамов кој на 17-ти јуни 1913 година е сечен на парчиња и фрлен во реката Вардар“.
Синот на нашиот познат възрожденец и учител од Охрид Григор Прличев, Кирил Прличев во својата книга “Српскиот режим и револуционерната борба во Македонија 1912-1915 година пишува:
„Во Галичник со вреќи песок го тепаа архиерејскиот намесник Павле Теодосиев. Потоа тој беше уапсен во Скопје каде беше мачен и конечно почина од големите страдања во 1917 година, бидејќи одби да го споменува во црквата името на српската држава и на српскиот патриарх. Слична, дури и уште пожестока смрт го снајде и свештеникот Апостол Миронов од с. Тресонче: Тој е киднапиран од дома. однесен е во блиската шума, каде му е скршен черепот. Во овие пеколни маки Божји овој народен човек умира. Не е поштедена ни старата революционерка – куриерката Андреевица која е убиена поради стравот на Србите, да не почне повторно како по турско време да пренесува странски чети“.
Големосрпскиот терор е особено суров кон родното македонско свештенство, кое останува верно до крај на својата црковна хиерархија – Бугарската егзархија, во чие создавање и активно учествува. Во пределите на планината Готен, во реонот на село Смиљанци на 13.08.1947 година по долги и жестоки мачења, во 6.00 часот наутро е убиен свештеникот Евтимиј, познат меѓу народот со името Драги Спасов, роден на 10.06.1920 во Радовиш. Отец Драги е ракоположен за екзархисти свештеник во 1942 година во Рилскиот манастир и владиката му го дава името Евтимиј. Тој станува жртва на современата комунистичка нечовечка крволочност, која сакала да ги уништи најдобрите синови на славната Македонија, како и сè што има врска со бугарската самосвест во Македонија.
Застанувајќи во одбрана на вековната христијанска вера и национална самосвест, тој се противи на безбожната власт, која го осудува на сурово мачење и прераната смрт. Комунистите постојано му се закануваа и го повикаа да го “остави расото, бидејќи ќе има лоша судбина”. Неговата мајка, која се плаши, исто така, го повикува да го остави расото. На нејзините барања, отецот Драги одговорил: „Подобро чесна смрт отколку нечесен живот“! Така станува отецот станува трн во очите на Христовите непријатели. Комунистите почнуваат да го следат и сакаат да го одведат од градот. Дале на една жена од селото Ново Село 3.000 динари за да организира замка за отецот Драги со тоа што ќе го покани на водосвет во селото Смиљанци. Тогаш отецот Димитар Шарачиев го посоветувал да не оди, бидејќи бил сигурен дека тоа е лажен повик. Отецот Драги го послушал и не заминал, но комунистите повторно ја принудиле жената да го повика, за што добила уште 3600 динари. Таа испратила нова порака до отецот Драги, овој пат за крштевање на бебе. Отецот Димитар повторно го посоветувал да не оди, но светиот маченик одговорил: „Кога станува збор за крштевање на дете, одам“, но тој никогаш повеќе не се вратил. Откако паднал во рацете на богохулниците, тој бил подложен на долга тортура, до 13 август, кога било извршено суровото убиство на овој голем следбеник на Христовата вера. Во Новиот Завет, од нашиот спасител, Исус Христос е запишано: “Не плашете се од оние што го убиваат нашето тело. Тие не можат да ги убијат нашите души. Плашете се повеќе од оној што може и телото и душата да ви ги уништи во пеколот “. Така, на 27-годишна возраст богољубивиот свештеник Евтимиј добива ново крштевање, но овој пат во сопствената крв. Комунистичките изроди го носат телото во селата Малешевица и Радовиш за да ги исплашат луѓето. Така шетаат низ селата и го пренесува во центарот на Владимирово. Потоа бил натоварен на коњ во вреќа , а главата била отсечена и ставена во торба. Така бил фрлен во дворот на храмот “Свети Пророк Илија” во Радовиш. На погребот имало многу малку луѓе, бидејќи се плашеле од репресии. Пет месеци по атентатот, Евтимиј е осуден на смрт постмортем. Отец Евтимиј беше уапсен во јули, а на 2 август во Кичевско иселено неговото семејство, мајка, татко, брат и снаа со нивните три деца и неговиот друг брат. Целото семејство е обележано, а нивниот имот и граѓанските права се одземени.
Пишува: Георги Пашкулев, заменик главен уредник на БГНЕС
Извор: БГНЕС