8 февруари 1950 година ќе остане во историјата како денот кога беше формирана Штази (StaSi – кратенка од германското име на Министерството за Државната безбедност на Источна Германија). Тоа е најголемата разузнавачка агенција на комунистичката ГДР, нарекувана уште “штитот и мечот на Партијата”. Децении по падот на Берлинскиот ѕид, спомените за тактиките и активните мерки на Штази остануваат во митологијата на Студената војна.
Една од најголемите операции на надворешното разузнавање на Штази, успева дури и да симне од власт канцеларот на Западна Германија (ФРГ) – Вили Брант.
Иако многумина сметаат дека ударот против социјалдемократот Брант е успех на комунистичката шпионажа, главните учесници во мисијата го одредуваат нејзиниот резултат како една од најголемите грешки во историјата на Штази.
Неколку недели откако водачот на Социјалдемократската партија Вили Брант станува канцелар на Западна Германија (21 октомври 1969 година), шефот на неговиот кабинет се запознава со маж на име Гинтер Гијом.
Гијом прави кариера како партиски функционер на СДП во Франкфурт, потоа е препорачан во Бон од локалното раководство, и брзо е привлечен како помошник-секретар кон одделот за односи со парламентот, синдикатите, црквата и др. За неколку месеци тој станува генерален секретар на партијата, а подоцна и висок државен советник.
Никој нема претстава дека неговиот пораст се одвива со помошта на Штази.
Неговиот раководител во Источен Берлин Маркус Волф пишува во своите мемоари дека во седиштето на службата “се чувствувале многу удобно” – располагале со свој човек во најблиската околина на канцеларот на ФРГ. Правени се секакви други обиди за длабоко влегување во владините кругови на Бон, но никој друг не успеал да стигне толку блиску до целта.
Гијом и неговата сопруга Кристел се селат од Источна во Западна Германија во 1956 година, уште пред да биде подигнат Берлинскиот ѕид. Испраќањето се одвива со дозвола на Штази. Целта им е да се интегрираат во Социјалдемократската партија на Германија и да даваат информации на безбедносната служба на ГДР, како во тоа време се презентираат за симпатизери на десното крило во ПСД.
Сепак, Гинтер Гијом има изненадувачки развој. Тој брзо создава врски и застанува на клучни позиции во горната партиска хиерархија.
Неговата сопруга Кристел станува шеф на Кабинетот на Вили Биркелбах, претседател на Домот на социјалистите во Европскиот парламент. Во неговата канцеларија се чуваат тајни документи на НАТО. Гинтер станува организациски секретар на групата ПСД во Градскиот совет на Франкфурт. Во меѓувреме, тој ги испраќа до Штази сите информации што ги добива во форма на микрофилм во кутии од цигари. Тој ги оставал кутиите во продавницата на мајката на неговата сопруга, а таму доаѓал странски агент кој ги земал со себе.
Човекот кој имал силни сомневања во однос на личноста на Гинтер Гијом од самиот почеток, е Егон Бар, долгогодишен соработник и “десна рака” на Вили Брант. Бар верува дека минатото на Гијом го прави крајно ризичен избор за да биде привлечен во канцеларијата на канцеларот. Меѓутоа, неговите стравови остануваат неразбрани.
Однесувањето на Гинтер Гијом не им се допаѓа на многумина од елитата на СДП, но никој не презема нешто против него. Некои се вознемирени од неговите прекумерни напори да се жали од сите, а други се вознемируваат како е можно да се направи толку брза кариера од нула. Меѓутоа, неговиот организациски талент е ценет од сите.
Личниот секретар на Вили Брант Волф-Дитрих Шилинг подоцна раскажува за BBC дека Гијом имал практиката да прави изненадувачки подароци на колегите кои со него имале само површни службени односи.
Вториот син на Брант – Ларс – пишува во својата книга со спомени дека му направило впечаток колку “едноставен” бил Гијом во споредба со културните интереси на неговите колеги од тимот на неговиот татко. Ларс исто така не разбирал со што таков човек ја заслужил не само работата во кабинетот на канцеларот, туку и пристапот до неговата лична сфера. Ларс Бранд го цитира неговиот татко, кој го опишувал Гијом како “дрвена глава”.
Гијом брзо се наоѓа во најтесниот тим на Брант. На негов предлог, германскиот канцелар ја прифаќа посетата на поранешниот нацистички концентрационен логор Бухенвалд во 1970 година за време на неговата историска посета на Источна Германија.
Во меѓувреме, исто така, добива официјална дозвола за обработка на документи со доверливи информации.
Две години подоцна е назначен за шеф на изборниот штаб на СДП за федералните парламентарни избори. По првиот мандат на Бранд, социјалдемократите постигнуваат победа, и ја зголемуваат својата поддршка со 3 % во споредба на претходните избори.
На 1 јануари 1973 година Гијом е награден за победата, и е назначен за личен секретар на канцеларот за партиските прашања. Ова уште повеќе ја отвора вратата на Штази кон внатрешните работи на владејачката партија. Почетокот на крајот започнува речиси во исто време.
Во есента на 1972 година е уапсен друг агент на источногерманското разузнавање на име Вилхелм Гронау, активист на Здружението на германските синдикати на ФРГ.
Гронау се познава со Гијом поради официјалниот институционален контакт, но всушност ниту еден од двајцата не се сомнева дека се “колеги” во шпионажата на ГДР. Истрагата на Гронау ги тера вработените на БНД (Агенцијата за разузнавање и контраразузнавање на Западна Германија) да направат уште една темелна анализа на минатото на Гинтер Гијом. Овој пат тие наоѓаат нешто.
Околу март 1973 година службата за заштита на уставот на Сојузната република веќе е убедена дека Гијом е шпион на ГДР.
Пред разузнавањето стојат две алтернативи – веднаш да се премине кон апсење на странскиот агент или да започне контраразузнувачка акција, за да бидат откриени неговите врски со разузнавањето на Источна Германија, и технологијата за пренос на информации на Исток.
Избрана е втората опција, нешто за што подоцна Вили Брант ќе зажали.
Уште во мај 1973 година министерот за внатрешни работи Ханс-Дитрих Геншер е предупреден за нападот на Гијом. Геншер решава да сподели своите грижи пред Брант – но го прави тоа на не сосема убедлив начин.
Во своите спомени поранешниот канцелар пишува дека првично поднесените пред него докази за шпионската активност на Гијом биле толку нејасни, што не им дал посебно значење.
Брант дури го поканува семејството Гијом на одмор во Норвешка (сопругата на канцеларот, Рут Брант е од Норвешка). Гинтер и Кристел Гијом го носат со себе и својот син Пјер, кој се спријателува со најмалиот син на Брант, Матијас.
Во истото време се подготвува седницата на Советот за безбедност и соработка во Европа, а германскиот канцелар води доверливи преговори со американскиот претседател Ричард Никсон и државниот секретар Хенри Кисинџер. Документите повторно доаѓаат до Гијом кој прави обид да ги испрати кон Источен Берлин со курир.
Пратката сепак така и не стигнува до Штази – жената која е овластена да ги добие сликите од Кристел Гијом, забележува дека е следена и го исфрла пакетот со документи. Од Источен Берлин му наредуваат на семејството да прекине секаква разузнавачка активност и да го исчисти домот од евентуален компромитирачки материјал.
Во раното утро на 24 април 1974 година Кристел и Гинтер Гијом се уапсени во својот дом, а при приведувањето Гијом едвај не прави признанија пред спецполицаите: “Јас сум офицер и германски државјанин, придржувајте се со тоа”. Самиот тој вели дека неговата реакција била несвесна, предизвикана од огромниот стрес и срамот од неговиот син – 17-годишниот Пјер, кој немал претстава дека неговите родители се источногермански шпиони.
Две недели по јавниот скандал, Вили Брант поднесува оставка како федерален канцелар. Во мотивите тој посочува дека ја презема “целосната политичка и лична одговорност за потценувањето” на случајот со Гијом. Подоцна Бранд признава дека оставката совпаднала со период во кој тој се чувствувал “исцрпен поради причини кои немале врска со случајот”.
По посебен судски процес, кој траел неколку месеци, на 15 декември 1974 година источногерманскиот шпион е осуден на 13 години затвор, а неговата сопруга на осум години.
Нивниот син – роден и израснат во Западна Германија – е испратен во ГДР и се наоѓа под “грижата” на Штази, нешто што се претвора во кошмар и за него, и за разузнавањето. Младиот маж не може да се приспособи кон животот од другата страна на ѕидот, а шокот од вистината за неговите родители го прогонува со години.
Во 1981 година наследникот на Вили Брант – Хелмут Кол – се согласува да ги размени Гијом и неговата сопруга за двајца западниот државјани уапсени во ГДР. На 1 октомври 1981 година Гинтер Гијом се враќа во својата татковина по 25-годишната мисија за Штази, и продолжува да работи за службата како инструктор на разузнавачи.
Во Источна Германија, Гијом е пречекан како херој. Ниту тој, ниту шефот му Маркус Волф сепак се гордеат со “успехот” на операцијата. Оставката на Вили Брант ги заладува односите на ФРГ со ГДР.
Три години пред да падне од власт поради предавството на Гијом, Вили Брант ја добива Нобеловата награда за мир поради обид да ги подобри врските со Источна Германија, Полска и СССР.
Иако се повлекува од активната политика, Брант, останува лидер на СДП до 1987 година, по што е избран за почесен претседател на партијата. Умира на 78-годишна возраст на 8 октомври 1992, Гинтер Гијом умира 3 години подоцна.
Аферата “Гијом” останува еден од најголемите шпионски скандали во историјата на Студената војна, и продолжува да живее дури по смртта на главните актери.